برآورد اقتصاد غیر رسمی در ایران و تحلیل علل پیدایش آن (رویکرد منطق فازی)

فقدان اطلاعات در زمینه اندازه، ابعاد و علل پیدایش اقتصاد غیر رسمی در ایران، اثر بخشی برنامه ریزی و سیاستگذاری اقتصادی را تا حد زیادی کاهش می دهد و دقت اطلاعات موجود حسابهای ملی را با ابهام مواجه می سازد. اقتصاد غیر رسمی درکشورهای توسعه یافته پس از دهه 1970 مورد توجه جدی قرار گرفته و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده، اما این تحقیقات در ادبیات کلاسیک آموزش علم اقتصاد وارد نشده و اغلب نقش حاشیه ای داشته است. از طرف دیگر اقتصاد غیر رسمی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران ابعاد وسیع تری دارد. شواهد و قرائن حاکی از احتمال وسعت حجم این پدیده در اقتصاد ایران است، ولی مطالعات انجام شده پیرامون علل، حجم و آثار آن بر عرصه های اقتصادی و اجتماعی کشور، محدود بوده است. تمایز اقتصادی غیر رسمی با رسمی در ملاکهای مبادله بازاری و غیر بازاری؛ قانونی و غیر قانونی بودن ماهیت تولید؛ قانونی و غیر قانونی بودن تولید و توزیع؛ ؛قابل اندازه گیری و غیر قابل اندازه گیری بودن؛ فعالیتهای اقتصادی می باشد. بر مبنای این ملاکها اقتصاد غیر رسمی به چهار بخش تقسیم می شود، که عبارتند از: بخش خانوار، بخش غیر رسمی، اقتصاد زیر زمینی (بخش نامنظم) و بخش جزایی-جنایی. در این تحقیق با استفاده از روش منطق فازی برای اقتصاد زیر زمینی و بخش غیر رسمی یک سری زمانی ایجاد شده است. برای بخش خانوار و جنایی با استفاده از داده های سال 1377 یک برآورد صورت گرفته است. اندازه بخش خانوار، غیر رسمی، اقتصاد زیرزمینی و بخش جنایی در سال 1377، به ترتیب 37، 10، 12 و 4 درصد تولید ناخالص ملی اندازه گیری شده تخمین زده شده است. نتایج بدست آمده تا حدودی شواهد بین المللی را تایید می کند. لذا اندازه اقتصاد غیر رسمی و اقتصاد پنهان در ایران قابل توجه و در حدی است که بر سیاست های پولی و مالی، شکاف مالیاتی، توزیع درآمد و رشد اقتصادی اثر بگذارد. همچنین مهمترین دلایل شکل گیری اقتصاد زیر زمینی در ایران، بار مالیات، درجه مقررات بالا و افزایش اختلاف ارز رسمی و بازار آزاد و نوسانات آن می باشد.